Osmanlı Devleti’nin iç politikası olarak, yüzyılların ticaret kenti olan İzmir’de 1885 yılında “Ticaret Odası” kuruldu. Bu kuruluş başlangıçta ticaret ile uğraşanlara faydalar sağladı. Ancak, uzun savaşlar ve işgal döneminde aktif olamadı. Cumhuriyet döneminde olumlu çalışmalar hızla arttı. İzmir Ticaret Odası, köklü yapısını her dönemde güçlendirerek, bugün Türkiye’nin önde gelen sivil toplum örgütlerinden biri olarak dikkat çekmektedir. Şu anda 55 bin aktif, 85 bin gayri-aktif üyesi vardır. Saygınlığı ile Türkiye’nin en önde gelen Odalarından birisi olan İzmir Ticaret Odası, Ulu Önder Atatürk’ün bizzat katıldığı 1923’teki İzmir İktisat Kongresi’nden bu yana her zaman yeniliklerin ve değişimin simgesi olmuştur. Yüzyılı aşkın sürede gelirlerini sürekli artıran İzmir Ticaret Odası, Ekrem Demirtaş’ın önderliğinde 1988 yılında “İzmir Ticaret Odası Sosyal Yardımlaşma Vakfı” kurdu. Bu vakfın amaçları içinde “gençlerin ülke ekonomisine hizmet edecek biçimde eğitilmeleri için özel yüksekokullar açılması” yer alıyordu. Bu amacın da dayanağı 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar arasında ki ”Ekonomi eğitimi ve öğrenimi yapacak okulların ticaret merkezi konumunda olan büyük kentlerde, ticaret odaları tarafından kurulması, idaresi ve desteklenmesi” fikrinin olmasıydı.
Tarihçeİzmirli hayırseverlerin desteği ile gelişimini sürdüren Vakıf; ilkokul binaları, İTO Vakfı Endüstri Meslek Lisesi ve meslek kursları açarak eğitim alanında pek çok öğrenciye destek vermiştir. Sağlık alanında da hizmetlerini sürdüren vakıf, İTO Vakfı Süleyman Taştekin Eşrefpaşa Semt Polikliniği ile başarılı projelere imza atmıştır. Ancak İzmir'in yıllardır özlemini çektiği bir vakıf üniversitesini kurma gururunu 2001 yılında yaşamıştır. İzmir Ticaret Odası ve Vakfı'nın desteği hiç kuşkusuz, İzmir Ekonomi Üniversitesi'nin ilk akademik yılından bu yana gösterdiği başarı grafiğindeki hızlı yükselmede kendini göstermiştir.
Anayasanın 130. Maddesi gereğince Ankara’da ilk vakıf üniversitesi Bilkent kurulduktan sonra İTO Sosyal Yardımlaşma Vakfı Başkanı Ekrem Demirtaş 15 Şubat 1990’da “Yabancı dilde eğitim veren bir üniversite kuracağız” diye açıkladı. Zira 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda yapılan değişiklikler ile 10 Nisan 1991 gün ve 20841 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliği de artık bir vakıf üniversitesi kurulmasına izin veriyordu. Bunun üzerine adını 1995 yılında “İzmir Ticaret Odası Eğitim ve Sağlık Vakfı” olarak değiştiren vakfın yönetim kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş 17 Kasım 1999’da ekonomi ağırlıklı bir üniversite kuracaklarını ilan etti.
Bundan sonra yasal ve bürokratik işlemler için yoğun çalışmalar yapıldı. Kurucu Vakıf Yönetim Kurulu’nun çalışmalarına, İzmir Ticaret Odası Yönetim Kurulu ve Meclisi de tam destek olunca daha yoğun ve heyecanlı çalışmalar başladı. Ancak, öncelikle yer meselesinin çözülmesi için uzun arayışlar bir türlü netice vermiyordu. İşte bu sırada Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 14.11.2000 tarih ve 2000/83 sayılı toplantısında devamlı zarar eden Halkapınar semtinde bulunan 160 000 m² Sümer Holding alanında Ekonomi Üniversitesi kurulmasına karar verildi. Bu karar maalesef İzmirli bürokratlar, sendikalar, 1 nolu Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Mimarlar Odası ve bazı siyasi parti mensupları tarafından engellendi. Aynı karar içinde yer alan Nazilli Basma Fabrikası da Adnan Menderes Üniversitesine sorunsuz olarak devir edildi.
Kurucular yılmadan geceli gündüzlü çalışmalar ile alternatif yer arayışlarını sürdürürken 14 Nisan 2001 tarih ve 24373 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 4633 sayılı Kanun ile Üniversite; 2 fakülte, 5 yüksekokul, 2 enstitü olarak resmen kuruldu. Kanunun çıktığı 14 Nisan günü de Üniversite’nin kuruluş tarihi olarak kutlanmaktadır. Bu arada çeşitli yerlerde yapılan incelemelerden sonra Büyükşehir Belediye Başkanı rahmetli Ahmet Piriştina’nın önerisi ile dokuz yıldır terk edilmiş Grand Plaza otelinde üniversite’nin kurulmasına 01 Temmuz 2001 tarihinde karar verildi. Zamana karşı çalışmalar ile bürokratik işlemler ve zor tadilat çalışmaları, güçlendirmeler tamamlandı. Konferans salonu, derslikleri, ofis odaları, restoranı, kafeteryaları ve öğrenci yurdu ile üç ayda bitirilen ana bina da ilk yıl 288 öğrenci yer aldı. 22 Ekim 2001 Pazartesi günü derslerin başlamasıyla birlikte 26 Ekim 2001 Cuma günü de resmi açılış töreni 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in ilk dersiyle yapıldı.